Cechą charakterystyczną dla dzieci we wczesnym wieku szkolnym jest ich dosyć duże zróżnicowanie pod względem poziomu rozwoju. Po etapie zabawy i fantazjowania potrzeby rozwojowe dziecka w tym wieku skupiają się na wykształceniu nowych kompetencji: podejmowaniu inicjatywy i zdolności do dokonywania realistycznej samooceny. Wzrost refleksyjności dotyczącej własnych przeżyć i przeżyć innych wpływa na zmiany w kontaktach społecznych. Dziecko odczuwa silną potrzebę współpracy z innymi przy konkretnych działaniach. Kolejnymi zadaniami rozwojowymi są: rozwój operacji umysłowych i myślenia pojęciowego, dalszy rozwój pamięci. Uczeń rozpoczynający naukę szkolną ma ciągłą potrzebę działania i współdziałania, a także doprowadzania zadań do końca na zadowalającym go poziomie. Odczuwa silną potrzebę przynależności do grupy koleżeńskiej zgodnie z zasadami jej funkcjonowania. Podstawę do tego, by zaspokoić potrzeby rozwojowe tego okresu stanowi właściwe spełnienie potrzeb w poprzednich etapach, czyli zbudowanie bezpiecznej więzi z opiekunem i nabycie umiejętności związanych z samodzielnością i samoregulacją. Młodszy wiek szkolny to także czas ujawniania się zdolności – niekoniecznie ściśle związanych z umiejętnościami szkolnymi. Podobnie, jak na poprzednich etapach rozwoju, korzystanie z książek może okazać się nieocenionym źródłem stymulacji, wartościowo spędzonego czasu i wsparciem wychowawczym dla rodziców i opiekunów. Czytanie pobudza umysł, wyobraźnię i serce nie tylko dziecka, ale też dorosłego, który jest blisko. Kontakt z książką może odbywać się w dwojaki sposób – jako kontynuowanie rytuału czytelniczego z rodzicem i poprzez rozpoczęcie samodzielnej przygody z książką. Dorosły ma za zadanie podsycać zainteresowanie czytaniem, umożliwiając kontakt z nowymi pozycjami, i nie rezygnować z dotychczasowych zwyczajów czytania razem na rzecz samodzielnego czytania wyłącznie lektur szkolnych. Opanowanie mowy pisanej przyczynia się do dalszego rozwoju myślenia i świadomości dziecka. Sprawnie zbiera ono informacje i wyciąga wnioski. Najlepiej uczy się poprzez działanie i wykonywanie tego, co wcześniej zaplanował umysł. Dziecko chce zajmować się czymś poważnym, a więc podobnym do tego, co robią dorośli w jego najbliższym otoczeniu, a wszystko, co robi, chce robić na najwyższym według swojej oceny poziomie. Wspólne czytanie ułatwia poznawanie nowej rzeczywistości w przyjemny sposób. Trzeba pamiętać, że niewielu uczniów rozpoczynających naukę potrafi sprawnie przeczytać i zrozumieć książki przygodowe czy popularnonaukowe, które wzbudzają ich zainteresowanie, natomiast większość z nich jest gotowa wysłuchać i zrozumieć całe bogactwo tekstu. Wspólne czytanie angażuje obie strony i stanowi idealny punkt wyjścia do rozmowy i „dorosłej” formy spędzania czasu z książką. Szeroki wybór książek dostępnych na rynku pozwala rozwijać każde hobby czy zainteresowania i zaspokoić ciekawość dziecka w każdej dziedzinie. Lektury, które dziecko ciekawią jako dodatek do czytelnictwa związanego z obowiązkami szkolnymi, gwarantują mu łatwiejsze przyswajanie wiedzy, zapamiętywanie, bogatszy zasób słów, umiejętność swobodnego wypowiadania się i myślenia. To atuty, które trudno przecenić. Dziecko we wczesnym wieku szkolnym uczy się i bawi wśród innych, i razem z nimi. Poznaje wiele nowych ról społecznych związanych ze zwiększającymi się wyzwaniami i zobowiązaniami. Rozluźnia więzy z rodzicami i szuka pozytywnych wzorów dorosłych poza rodzinnym domem. Jest w mniejszym stopniu egocentryczne, potrafi już zaakceptować w pełni fakt, że ludzie mogą mieć zupełnie inne zdanie na ten sam temat. Uczeń potrafi współpracować i współdziałać przy jednym zadaniu z grupą rówieśników i dorosłymi. Nawiązuje i podtrzymuje relacje z rówieśnikami i dorosłymi, mając na względzie to, żeby być akceptowanym w grupie i docenianym przez dorosłych, staje się też w coraz większym stopniu świadomy swoich działań. Każdego dnia dużo się dzieje, więc chcąc poczuć się ważnym i docenionym przez innych, dziecko podejmuje duży wysiłek – potrzebuje zatem solidnego zaplecza do rozwijania kompetencji społecznych. Tym zapleczem jest dom rodzinny – dziecko wciąż potrzebuje bliskości, opieki, zachęty ze strony wspierającego rodzica i pocieszenia najbliższych. Wspólne czytanie wzmacnia relację rodzica z dzieckiem. Rodzicowi pomaga zrozumieć emocjonalny i społeczny rozwój swojego dziecka i nadać mu właściwy kierunek. Mimo tego, że autorytetem stają się inni dorośli, np. nauczyciele, rodzic ma szansę zbudować swój obraz jako przewodnika i opiekuna, który wspiera w trudnych czy nowych sytuacjach życiowych – daje spokój i bezpieczeństwo. Czytanie książek o dzieciach i dla dzieci – takich, w których dziecko traktowane jest poważnie i akceptowane – utrwala przekonanie „nie jestem sam z tym, co się dzieje”. Warto wybierać historie, w których to dzieci rozwiązują problemy, a dorosły nie podaje gotowych rozwiązań. W tym okresie sprawą nadrzędną staje się wzrost świadomości dotyczącej własnych stanów emocjonalnych i ich wpływu na zachowanie swoje i innych ludzi. Dziecko nabywa zdolności do obiektywnego sposobu postrzegania rzeczy i przyglądania się rzeczywistości z różnych perspektyw. Uwzględnia w swoim myśleniu różne aspekty sytuacji i dostrzega związki między nimi. Potrafi przyjąć do wiadomości punkt widzenia innych ludzi i zmienić swoje zachowanie, dzięki czemu rozumie ich potrzeby i uczucia w pełniejszy sposób. Czytanie ma nieoceniony udział w rozwoju osobowości, pomaga utrzymywać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi skutkami przeżywanych emocji. Lektura książek, razem z rodzicem i samodzielnie, rozbudza i kształtuje wrażliwość emocjonalną dziecka, daje wewnętrzną siłę do radzenia sobie z trudnościami i regulowania własnych emocji. Dzięki historiom książkowym i ich bohaterom dziecko może uczyć się rozumienia własnej osoby i oceniania swojego codziennego zachowania z moralnego punktu widzenia. Przeżycia książkowe uruchamiają u dziecka te skojarzenia i reakcje, które są adekwatne do jego przeżyć i doświadczeń w danym momencie. Najbardziej pochłaniają je te historie, które intuicyjnie pomagają mu zrozumieć własną sytuację. Dziecko potrafi wtedy trafnie zinterpretować przesłanie oraz wykorzystać je jako pomoc w wyjaśnianiu własnych doświadczeń emocjonalnych w rodzinie czy wśród kolegów. Natomiast bez uważnego towarzyszenia dorosłego błędne interpretacje mogą stać się przyczyną wzmocnienia się lęków czy odrealnienia, stąd mimo osiągnięcia tak dużej samodzielności w wieku szkolnym bardzo ważne jest towarzyszenie dziecku w wyborze i interpretacji czytanych książek.
Ilona Sobieraj
Na podstawie:
M. Gajewska, A. Karp-Szymańska, G. Leszczyński, „Książką połączeni, czyli o roli czytania w życiu dziecka.”, Instytut Książki, Kraków 2018.
