Traumy złożone powstają w wyniku występujących w sposób długotrwały i/lub powtarzający się doświadczeń zagrożenia życia, np. wskutek doznawanej przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej, deprywacji potrzeb fizycznych i emocjonalnych.
Elżbieta Zdankiewicz - Ścigała (2020) wyróżnia trzy rodzaje sytuacji urazowych, które prowadzą do zaburzeń równowagi i regulacji na wielu poziomach funkcjonowania jednostki:
Pierwsza, kiedy pobudzenie jest nadmierne, w krótkim okresie czasu (np. gdy dzieci są świadkami przemocy).
Druga, kiedy stymulacja jest zbyt mała w długim czasie (np. w przypadku zaniedbania emocjonalnego).
Trzecia, gdy sytuacji przeciążających jest za dużo w długim czasie (np. w przypadku dzieci, żyjących w trwałym poczuciu zagrożenia, doświadczających przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej).
Traumy chroniczne, na które jest narażone dziecko, wpływają na rozwój układu neuroimmunologicznego, dojrzewanie struktur i funkcji układu nerwowego, tworząc tzw. „mózg przetrwania”, na rozwój psychologiczny i społeczny (Ford, Courtois za: Zdankiewicz- Ścigała, 2020; Zdankiewicz-Ścigała, 2020; van der Kolk, 2018).
Traumy złożone, poza objawami typowymi dla PTSD (objawami unikania, pobudzenia i ponownego przeżywania), obejmują symptomy zaburzeń w wielu obszarach funkcjonowania:
- na poziomie biologicznym (m.in. zaburzenia odczuwania bólu, somatyzacje, dolegliwości fizyczne, w tym – zaburzenia autoimmunologiczne, problemy sensomotoryczne, zaburzenia koordynacji ruchowej);
- na poziomie psychologicznym:
a. problemy z funkcjonowaniem społecznym - zaburzenia przywiązania, nieufność, problemy z nawiązywaniem relacji i lęk przed bliskością, problemy z empatią i decentracją poznawczą;
b. zaburzenia regulacji emocji- trudności z wyrażaniem emocji i potrzeb, aleksytymia, problemy z mentalizacją;
c. problemy w obszarze tożsamości – fragmentacja, problemy z poczuciem granic siebie, zaniżona samoocena i poczucie własnej wartości, chroniczne poczucie winy i wstydu, wstręt do siebie;
d. trudności z funkcjonowaniem poznawczym – zaburzenia uwagi i funkcji wykonawczych, problemy z przetwarzaniem informacji i uczeniem się, trudności z planowaniem i wnioskowaniem przyczynowo - skutkowym, problemy z rozwojem języka;
e. zaburzenia dysocjacyjne oraz dysocjacja – m.in. depersonalizacja, derealizacja, amnezja dysocjacyjna;
- na poziomie behawioralnym i fizjologicznym – m. in. zaburzenia percepcji doznań fizjologicznych (bólu, temperatury), zaburzenia snu i odżywania, zaburzenia zachowania, impulsywność, autoagresja i agresja, patologiczne formy samokojenia, podejmowanie zachowań ryzykownych, odtwarzanie traumy w zachowaniu.
Klasyfikacja ICD 11 wprowadza rozpoznanie „złożonego zespołu stresu pourazowego” – Complex PTSD, obejmującego współwystępujące symptomy PTSD oraz zaburzenia regulacji afektu, zaburzenia stosunku do samego siebie (poczucie bezwartościowości, wstydu i winy), problemy z tożsamością, zaburzenia w utrzymywaniu bliskich relacji, objawy dysocjacyjne czy somatyzacje.
Rozpoznanie to uwzględnia zatem różne trudności w rozwoju oraz funkcjonowaniu dzieci i osób dorosłych, narażonych w swojej historii na liczne urazowe doświadczenia, w tym – zaniedbania czy przemocy (np. zaburzenia rozwoju języka, zdolności społecznych i przywiązania, zaburzenia uczenia się, problemy z uwagą i nadruchliwość, zaburzenia zachowania). Z uwagi na to, iż objawy PTSD i/lub Complex PTSD mogą być przypominać objawy innych zaburzeń, np. ADHD, konieczna jest właściwa diagnoza różnicowa. Od niej bowiem zależy podjęcie właściwej terapii.
Terapia traumy złożonej (C-PTSD) zwykle jest długotrwała, wymaga zindywidualizowanego podejścia, często integrującego psychoterapię, farmakoterapię oraz formy pracy z ciałem.
