Problemy, które mogą wystąpić podczas powrotu do szkoły:
Niechęć wyjścia dziecka z domu do szkoły.
- Pamiętajmy, że prawdopodobnie dziecko nie robi tego, aby nas celowo zdenerwować, a wynika to z jego obaw przed szkołą. W tej sytuacji wykażmy się dużą cierpliwością, ale również stanowczością oraz byciem konsekwentnym.
- Ważne jest wykazanie zrozumienia w stosunku do obaw dziecka. Pamiętajmy jednak, aby starać się zniwelować te obawy, np. poprzez pokazanie zdjęcia ulubionej nauczycielki, ulubionej zabawki czy przypomnienie aktywności, z której dziecko czerpało radość, która miała miejsce w szkole.
Pogorszenie ocen.
- Jest to bardzo wyraźny znak, że dziecko nie przystosowało się w pełni do powrotu do szkoły.
- W tej sytuacji rodzic powinien wykazywać się dużą cierpliwością w stosunku do dziecka, dawać mu wsparcie i motywację oraz być w stałym kontakcie z wychowawcą w celu monitorowania sytuacji.
Pogorszenie koncentracji i uwagi.
- Jeśli dziecko dłużej wykonuje proste dla niego zadania i ćwiczenia, jest rozkojarzone, wykonywanie czynności, które robiło do tej pory i je lubiło przychodzi mu z trudem, może to być oznaką osłabienia koncentracji i uwagi.
- W takiej sytuacji warto zadbać o środowisko pracy podczas odrabiania lekcji, aby zawsze było uporządkowane oraz postarajmy się zminimalizować ilość bodźców wokół naszego dziecka.
- Przed nauką warto jest również dobrze wywietrzyć pokój oraz postarać się, aby temperatura powietrza w pomieszczeniu wynosiła 20-22 stopnie Celsjusza.
Wyczuwalne napięcie - zarówno to emocjonalne, jak i w ciele naszego dziecka.
- Jeśli dziecko jest rozdrażnione czy też złości się nie mając ku temu żadnych widocznych powodów, może to być skutek stresu związanego z powrotem do szkoły.
- W takiej sytuacji powinniśmy postarać się zapewnić dziecku dużo wsparcia oraz poczucia bezpieczeństwa.
- Pomocny w rozładowaniu napięcia w ciele może być masaż oraz wyjście na spacer.
Kłopoty ze snem.
- Wysypianie się i dobra jakość snu mogą być bardzo pomocne w redukowaniu negatywnych symptomów związanych z powrotem do szkoły, dlatego bardzo ważne jest odpowiednie zadbanie o to.
- Starajmy się, aby dziecko kładło się spać zawsze o tej samej porze, w dobrze wywietrzonym pokoju, unikajmy niebieskich ekranów na dwie godziny przed snem i co najważniejsze - wyciszmy i zrelaksujmy dziecko przed snem np. muzyką relaksacyjną oraz byciem przy nim.
Unikanie rówieśników.
- Jeśli dziecko jest wycofane oraz niezainteresowane swoim środowiskiem, prawdopodobnie jest to skutek długiej izolacji.
- Pamiętajmy, że niektóre dzieci, zwłaszcza nieśmiałe, długo nawiązują relację z innymi, a nawet krótka przerwa w kontakcie może skutkować pogorszeniem się jakości znajomości.
- Postarajmy się znowu przybliżyć kolegów naszego dziecka, poprzez zorganizowanie jakiejś aktywności, która będzie dla nich atrakcyjna oraz urozmaicenie wspólnie spędzonego czasu.
Jak wrócić do rytmu codziennego chodzenia do szkoły?
Zadbaj o motywację
- Zadbaj o skupianie uwagi na pozytywnych wydarzeniach oraz zachowaniach dziecka. Dostrzeganie pozytywnych zachowań przeciwdziała spadkowi motywacji u dziecka, a także w odpowiedni sposób wpływa na rozwój, np.:
- Pamiętajmy, że normalne, codzienne zachowanie też warte jest zauważenia, jeśli zaczęlibyśmy doceniać tylko to, co wyjątkowe, może to pogorszyć samoocenę dziecka i zmniejszać jego motywację.
- Zwrócenie uwagi na pozytywy jest bardzo ważne przy pracy z trudnymi dziećmi, szczególnie z tymi przejawiającymi zachowania opozycyjne. Ważne jest, aby stosować to systematycznie.
Pochwały:
- motywują dziecko do wykonania obowiązków,
- budują pozytywną samoocenę,
- utrwalają zachowania, które pojawiają się sporadycznie, a także informują, co jest dobrym, akceptowanym i pożądanym przez dorosłych zachowaniem.
- Dobrze skonstruowana pochwała powinna przypominać przekonujący komplement, czyli mówić o rzeczach prawdziwych - takich, które inni mogą potwierdzić.
- W przypadku wielu dzieci pożądane zachowania doskonale wzmacniają pochwały społeczne: uśmiech, przytulenie, pocałunki, kontakt wzrokowy oraz okazanie uwagi. Warto pamiętać, że są one miłe i łatwe do dawania.”
- Pochwały powinny być stosowane jak najczęściej.
- Istotne jest to, że nie powinniśmy ograniczać się do pochwał za idealne wykonanie - bardzo często warto pochwalić coś, co było zrobione lepiej niż zazwyczaj.
- Wzmacniaj drobne, pozytywne zmiany. Dziecko zaczęło np. pisać w zeszycie: “Napisałeś trzy zdania, pracowałeś znakomicie”.
Zasada Premacka
- Istnieje również Zasada Premacka, która pozwala nam wykorzystać czynność, którą dziecko lubi i której bardzo często się oddaje, dla wzmocnienia czynności, która jest dla tej osoby znacznie mniej przyjemna lub ciekawa.
- Przyjemność przed nauką czyni naukę karą, natomiast przyjemność po nauce czyni naukę czynnością zyskowną. Przykładem zastosowania tej zasady w pracy z dziećmi jest uzależnienie pojawienia się przyjemności do wykonania przez dziecko obowiązku, np.
„Bajkę oglądają dzieci, które sprzątnęły zabawki”.
- Pamiętajmy, aby nie stosować tej zasady w odwrotny sposób, np. “Możesz jeszcze pograć na komputerze, ale potem musisz odrobić lekcje”. Jeśli Twoje dziecko odwleka wykonanie obowiązku, to w takiej sytuacji pozwalasz mu na dalsze odwlekanie i wzmacniasz w ten sposób to zachowanie.
- Zasada Premacka może być stosowana w przypadku każdej czynności, do której nasze dzieci są niechętne. Reguła „przyjemne po nauce” zapobiega wystąpieniu trudnego zachowania. Dziecko wybiera pomiędzy przyjemnością (wykonanie zadania) i jej brakiem (odmowa).
- Konieczne jest dotrzymanie słowa zarówno w dawaniu, jak i odbieraniu nagrody.
Nagrody, jako jeden ze sposobów zwiększania motywacji zewnętrznej.
- Bardzo często jest tak, że wolimy wykonać dodatkową pracę wtedy, gdy dostaniemy za to nagrodę. Ten rodzaj motywacji może się szczególnie sprawdzić przy wyjątkowo oporowych dzieciach.
- Aby nagroda nie stała się pewnego rodzaju przekupstwem, nie powinna być stosowana w celu niedopuszczenia do trudnego zachowania. W takiej sytuacji powinno się wyciągnąć konsekwencje poprzez zabranie przywileju na określony czas.
Rodzaje nagród (nie tylko materialnych):
- nagrody materialne - mogą być drobne typu lizak, cukierek, mała zabawka, naklejka;
- czas spędzony z ważną dla dziecka osobą - np. zagranie w grę planszową, wspólna zabawa, rozmowa, słuchanie muzyki, wspólne wyjście do kina czy na spacer;
- uzyskanie przywileju związanego z możliwością dokonania wyboru - dziecko może zdecydować, jaki będzie deser po obiedzie albo gdzie pójdziecie na spacer;
- wydłużenie czasu dostępu do niektórych przywilejów - np. czas oglądania telewizji czy godzina powrotu do domu;
- zwolnienie z wykonywania przydzielonego dziecku obowiązku - np. rodzic wychodzi rano z psem zamiast dziecka;
- luksusowa nagroda - np. spodnie do ustalonej kwoty wybranej przez dziecko marki;
- „zakazany owoc” - pozwolenie dziecku na robienie tego, co najbardziej lubi, a jest zazwyczaj przez dorosłego ograniczane.
Zadbaj o emocje
Co zrobić, gdy u dziecka pojawia się złość?
- Złość u dziecka jest naturalną konsekwencją trudności jakich dziecko doświadcza w zetknięciu się z nową sytuacją. Przejawy złości u dziecka mogą być bardzo różnorodne i informować otoczenie o konieczności zlokalizowania przyczyny tej emocji oraz wprowadzenia zmian redukujących stan napięcia i zdenerwowania. Należy wykazać się spokojem i wytłumaczyć dziecku, że ma prawo do odczuwania skrajnych emocji, a także spróbować uświadomić dziecku, z czego taki stan może wynikać.
- Następnym krokiem w radzeniu sobie ze złością jest wspólne wypracowanie metod, które dziecko może samodzielnie zastosować, by rozładować wewnętrzne napięcie w sposób bezpieczny dla niego samego i dla otoczenia. To bardzo indywidualna kwestia i zależy od możliwości, potrzeb i preferencji ucznia.
- Sposoby radzenia sobie ze złością to np. próby rozładowania napięcia i nadmiaru energii przy użyciu adekwatnych i akceptowalnych metod, jak ćwiczenia fizyczne, bieganie, jazda na rowerze lub korzystanie z technik wyciszających, takich jak świadome, głębokie oddychanie, masaż, wizualizacje czy słuchanie relaksującej muzyki. Dobrym sposobem jest także zaangażowanie się w ulubioną aktywność, która zawsze sprawiała przyjemność: obejrzenie śmiesznych filmików, gra na komputerze czy zabawa ze swoim zwierzakiem. Warto stworzyć wspólnie z dzieckiem taką listę “pomagaczy”, które są skuteczne i przynoszą dziecku ulgę.
- Dziecko, które odczuwa napięcie, lęk i frustrację, ale nie rozumie, tego co się z nim dzieje, może informować otoczenie o złym samopoczuciu poprzez angażowanie się np. w zachowania agresywne, autoagresywne, destrukcyjne lub autostymulacyjne. W takiej sytuacji nie wolno dziecka karać, ale trzeba zastanowić się jaka jest funkcja takiego zachowania: być może dziecko potrzebuje czegoś i nie potrafi lub nie chce nam o tym powiedzieć, jest przestymulowane nadmiarem bodźców z otoczenia, źle się czuje fizycznie, czegoś się boi, ma trudności z przystosowaniem się do zmian lub po prostu źle sypia. Prawidłowa identyfikacja przyczyny trudnych zachowań, pozwala wyeliminować z otoczenia dziecka czynniki drażniące lub ułatwia zapewnienie mu odpowiednich warunków do zabawy, nauki i odpoczynku.
Co zrobić, gdy u dziecka pojawi się lęk?
- Lęk jest bardzo potrzebną emocją. To naturalna reakcja organizmu na niebezpieczne i zagrażające nam sytuacje.
- Dla osób dorosłych dziecięce lęki często wydają się irracjonalne, nie należy ich jednak bagatelizować. Szczególnie, gdy lęk jest na tyle silny, że utrudnia dziecku codziennie funkcjonowanie. W takiej sytuacji warto wiedzieć, co możemy zrobić, aby wspierać swoje dziecko w radzeniu sobie z lękiem.
- Lęk dziecka nigdy nie pojawia się bez powodu, dlatego, aby efektywnie sobie z nim radzić, należy znaleźć jego przyczynę. Tylko wtedy będziemy mogli dostosować podejmowane strategie do aktualnych potrzeb dziecka.
Niepokojące sygnały, które mogą mieć związek z odczuwanym przez dziecko lękiem:
- kłopoty z zasypianiem, bezsenność, nocne koszmary;
- moczenie nocne - może mieć podłoże somatyczne, ale niekiedy bywa związane z lękiem;
- zmiana zachowania - rozdrażnienie, płacz, wybuchy złości, wycofanie, zamartwianie się, samookaleczanie;
- symptomy somatyczne - ból brzucha, ból głowy, napięcie mięśniowe, nadmierna potliwość, uczucie dławienia bądź duszenia, nudności, przyspieszone bicie serca;
- odmowa pójścia do przedszkola, szkoły, na zajęcia dodatkowe;
- odmowa jedzenia;
- odmowa zaśnięcia bez obecności rodzica w pobliżu.
Co może zrobić rodzic, gdy u dziecka pojawi się lęk?
- przygotować dziecko na nieuniknione sytuacje lękotwórcze, oswajać je z sytuacją wywołującą lęk - lęk wywołuje często to, co nieznane, niebezpieczeństwo ulega wyolbrzymieniu pod wpływem lęku;
- panować nad swoimi lękami, starać się kontrolować własne reakcje – dziecko niejednokrotnie boi się czegoś, bo zobaczyło nasz lęk w kontakcie z daną osobą, sytuacją czy przedmiotem;
- wspierać dziecko w sytuacjach trudnych poprzez wspólne wypracowanie strategii radzenia sobie w sytuacjach lękotwórczych;
- nie wyśmiewać lęków dziecka, nie zawstydzać, starać się zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa;
- cierpliwie wysłuchać dziecka i starać się je zrozumieć;
- skorzystać z fachowej pomocy, np. psychologa;
- nauczyć dziecko komunikować swoje potrzeby;
- pomóc dziecku znaleźć sposób radzenia sobie z lękiem.
Przykładowe strategie pokonywania lęku (można stosować kilka strategii na raz):
Radzenie sobie z lękiem poprzez zabawę:
- dzięki zabawie dziecko zdobywa wiedzę o otaczającym go świecie;
- poprzez obserwowanie przyswaja pewne zasady funkcjonowania w społeczeństwie;
- zabawa pozwala na zdystansowanie się od określonej sytuacji;
- odgrywając doświadczenia bohatera zabawy, dziecko uczy się regulować własne stany emocjonalne i rozumieć uczucia innych; warto więc wykorzystać zabawę do walki z dziecięcym lękiem.
- Propozycja zabawy: Wybierz jedną z zabawek dziecka i nadaj jej rys osobowościowy. Niech wybrana zabawka “przeżywa” te same trudności, co Twoje dziecko. Podczas zabawy odgrywaj sytuacje, które niepokoją dziecko i za pomocą wybranej wcześniej zabawki tłumacz mu i pokazuj, jak może sobie z nimi radzić.
Bajkoterapia:
- Dla młodszych dzieci dobrą metodą mogą również być bajki relaksacyjne. Bajkoterapia polega przede wszystkim na wizualizacji w celu odprężenia i relaksu. Cała historia bajki opisywana jest w sposób spokojny, pobudzający wszystkie zmysły, a także działający na wyobraźnię. Bajka powinna być krótka. Można również przy opowiadaniu bajki włączyć cichą, spokojną muzykę.
Bajka o wróbelku - lęk przed szkołą Maria Molicka
„Mama prowadziła małego wróbelka do szkoły. Szedł tam dzisiaj pierwszy raz. Czego ja się będę uczył? - zastanawiał się. Wszystkie- co przyda ci się w życiu - odpowiedziała tajemniczo mama, ale on tylko pokręcił łebkiem, bo w dalszym ciągu nic nie rozumiał. O, już jesteśmy - powiedziała mama, gdy stanęli pod wielkim dębem, naokoło którego było już wiele mam ze swoimi pociechami. Panował gwar nie do opisania. Nagle pojawiła się wielka pani Wróbel, nauczycielka w okularach na dziobie, i powiedziała donośnym głosem: Witam wszystkich nowych uczniów na pierwszej lekcji nauki fruwania! Zwracając się do mam, dodała: Dzisiaj wasze pociechy już samodzielnie przylecą do domu, nie potrzebujecie po nie przychodzić. A teraz proszę mnie zostawić z dziećmi, bo chcę rozpocząć lekcję. Rozległo się ciche klap, klap, klap. To dźwięk, jaki wydają dzioby, gdy dotykają się przy pożegnaniu. Po chwili mamy wróbelków odleciały. Nauczycielka podchodziła do każdego z uczniów i pomagała mu się dostać na gałązkę dębu. Kiedy ostatni już był na drzewie, pani powiedziała:- Proszę położyć się na brzuszku wygodnie, o tak, jak najwygodniej. Rozkładamy szeroko skrzydełka, oddychamy wolno, spokojnie. Przywieramy całym ciałem co drzewa. Czujemy zapach kory, miły powiew wiatru, odpoczywamy. Oddychamy miarowo i spokojnie. Wyobraźcie sobie, małe wróbelki, że powiew wiatru mógłby was unieść w powietrze tak, jak unosi liście. Czujecie się wspaniale. Proszę lekko poruszać skrzydełkami, raz, dwa, wolniutko, a teraz troszkę szybciej, raz, dwa... Skrzydełka małego wróbelka jak skrzydła latawca lekko poruszały się. - Odpychamy się nóżkami od gałązki i płyniemy w powietrzu, płyniemy razem. - Nasz wróbelek poczuł, że skrzydła same go unoszą. Obok niego, z boku i z tyłu, i nad nim fruwały inne wróbelki. Poruszał lekko skrzydłami i wzbijał się w górę, w błękit nieba. Czuł się tak lekko i swobodnie, było mu tak przyjemnie! Popatrzył w dół, wznosił się nad zielonymi koronami drzew. Dookoła rozciągał się piękny park. Nie spiesząc się, w ślad za nauczycielką leciał w górę, do słońca. Ciepłe słoneczko wychyliło się zza chmurki i ciekawie spoglądało na wróbelki. Posłało promyczek, który ciepłym dotykiem przyjemnie go pogłaskał. Wróbelek wznosił się w górę, wyżej i wyżej. Czuł się lekko i swobodnie. Teraz przelatywał nad łączką, zatoczył koło, jedno, drugie i wolniutko sfruwał w dół. Był nad małym strumyczkiem, przy brzegu, którego wygrzewał się na słoneczku zajączek. Sfrunął jeszcze niżej, nad samą taflę wody, zobaczył kolorowe rybki, jak wolno płynęły z nurtem, usłyszał, jak kumkają żabki: kum, kum, rozmawiając między sobą. Poczuł zapach łąki, kwiatów. Wciągał głęboko ten zapach w siebie. Sfrunął nad brzeg strumyka, usiadł na małym kamyczku, nachylił się i napił wody. Była zimna i orzeźwiająca. Posłuchał szemrzącego strumyka. Odpoczywał. Wiatr lekko muskał mu piórka. Postanowił zamoczyć łapki, wszedł do wody, popryskał się nią troszeczkę, jak to wróbelki mają w zwyczaju. Otrząsnął się i tysiące kropelek spadło na spragnione wody roślinki. Zrobił to raz i drugi, pokropił wszystkie kwiatki dookoła. Poczuł się rześko, czuł, że wstępuje w niego razem z tą zimną wodą energia. Nagle usłyszał głos nauczycielki: - Pora wracać! - Znowu rozpostarł skrzydła i z niezwykłą siłą wzniósł się wysoko, wysoko. Wzbijał się szybko, wznosił się jak samolot i krążył w powietrzu pełen sił i radości, że potrafi fruwać. Tak skończyła się pierwsza lekcja nauki fruwania w szkole dla wróbelków. Jeśli będziecie chcieli tam wrócić, to możemy to zrobić jutro i zobaczyć, czego jeszcze uczą się ptaszki w swojej szkole”.Poszukiwanie wsparcia społecznego:
- Warto upewnić się, że dziecko posiada wiedzę o tym, skąd i od kogo może otrzymać pomoc w sytuacji trudnej oraz nauczyć je, w jaki sposób zakomunikować innym, że potrzebuje pomocy.
Działania ukierunkowane na wzbudzanie przyjemnego afektu - lista przyjemności:
- Uczucie niepokoju można zmniejszyć również poprzez kontakt z uspokajającymi przedmiotami bądź aktywnościami.
- Stwórz razem z dzieckiem listę zabaw/aktywności, które sprawiają mu przyjemność bądź je wyciszają.
- W sytuacji wzbudzającej ogromny lęk, można zaproponować dziecku zaangażowanie się w aktywność z listy.
Rozładowywanie napięcia emocjonalnego przez relaksację:
- Masaż relaksacyjny Do odprężenia po ciężkim dniu w szkole możecie również wykorzystać masaż relaksacyjny. Taki masaż dodaje energii, poprawia samopoczucie, pozwala wyciszać nagromadzone emocje, a przede wszystkim relaksuje i wycisza.
Przykład: „Deszczyk”
- Dziecko kładzie się na brzuchu opierając policzek na dłoniach ułożonych na podłodze płasko jedna na drugiej. Rodzic mówi tekst i ilustruje go czynnościami palców i dłoni na plecach leżącego dziecka. Ilustrację może wspomagać muzyka.
Masaż nóg
- Dziecko leży na brzuchu opierając policzek na dłoniach ułożonych na podłodze płasko jedna na drugiej. Rodzic klęka za leżącym dzieckiem, ujmuje jego nogę, ugina ją w kolanie, mówi tekst i ilustruje go czynnościami dłoni na łydce ugiętej nogi. To samo ćwiczenie można wykonać na rękach leżącego na wznak.
Regulacja emocji odbywająca się na poziomie myślenia:
- W przypadku starszych dzieci można spróbować zmienić sposób ich interpretacji danej sytuacji tak, aby stała się dla nich mniej zagrażająca/obciążająca, a co za tym idzie bardziej akceptowalna.
- Spróbuj wspólnie z dzieckiem poszukać korzyści wynikających z nowej sytuacji.
- Zaakcentuj te elementy, które są dla dziecka atrakcyjne.
- Dowiedz się, jakich sytuacji obawia się Twoje dziecko.
- Zastanówcie się, jakie kroki może podjąć, aby obniżyć prawdopodobieństwo wystąpienia lękotwórczej sytuacji.
Nauka rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych
- Wytłumacz dziecku, jakie zmiany zachodzą w organizmie człowieka, kiedy odczuwa lęk.
- Opowiedz o tym, jakie emocje może odczuwać w trudnych sytuacjach, a także o objawach lęku pochodzących z ciała (m.in. przyspieszone bicie serca, duszności itp.).
Izabela Młyńska, Joanna Zubrzycka
Na podstawie:
Jak wspierać dziecko w powrocie do szkoły po pandemii. Poradnik dla rodziców; Fundacja JiM Autyzm HELP;
Huebner, D. (2019). Co robić, gdy się martwisz? Olsztyn: Wydawnictwo Anna Levyz.
Huebner, D. (2018). Co robić, gdy się złościsz? Techniki zarządzania złością. Olsztyn: Wydawnictwo Levyz.
Kołakowski, A., Pisula, A. (2013). Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna. Sopot: GWP.
Molicka, M. (2002). Bajkoterapia: o lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.
Dryden W., (2002). Ujarzmić lęk. Kielce.
http://www.pomagamydzieciom.info/files/pdf/bajki%20terapeutyczne%20PROMYK%20 SLONCA.pdf
http://www.edukacja.edux.pl/p-939-bajki-terapeutyczne.php
https://dziecisawazne.pl/leki-u-dzieci-jak-sobie-z-nimi-radzic
