Wielu rodziców zadaje sobie pytania o przyczynę różnych zaskakujących zachowań dzieci. Dlaczego moje dziecko tak mocno ściska różne przedmioty, mocno wtula się w innych ludzi? Dlaczego wciąż nie potrafi nauczyć się jazdy na rowerze? Czemu przykrywa się ciężką kołdrą, gdy jest tak gorąco? Dlaczego wciąż chodzi na palcach? Czemu krzyczy, gdy chcę mu obciąć włosy? Ciągle drapie szyję i pokazuje, żeby obciąć metkę. Dlaczego nie potrafi nauczyć się sznurować butów pomimo tylu prób? Koledzy nie chcą grać z nim w piłkę, bo ma trudności z jej złapaniem, stojąc w bramce. Co w tym trudnego… I te ciągłe uwagi za brzydkie, nieforemne pismo, wychodzące poza liniaturę… Odpowiedź może tkwić w problemach dziecka z przetwarzaniem i integracją określonych bodźców. Obraz następstw zaburzeń procesów integracji sensorycznej na funkcjonowanie dzieci, u których one współwystępują jest szeroki. Podobnie jak lista problemów. Wykaz skutków zaburzeń integracji sensorycznej w oparciu o trzy wiodące typy zaburzeń przetwarzania sensorycznego można zaprezentować następująco:
- w zakresie zaburzeń modulacji sensorycznej (główne symptomy: nadreaktywność lub podreaktywność na wysokie lub niskie tony, na jasne światło, nowe, niespodziewane obrazy, zapachy, temperaturę, obronność dotykowa, podreaktywność na dotyk lub ból, niepewność grawitacyjna);
- w zakresie zaburzeń ruchowych o bazie sensorycznej (główne symptomy: dysfunkcje oralno-motoryczne lub słaba koordynacja, problemy z planowaniem ruchu, nadreaktywność dotykowa w sferze oralnej, słabe napięcie i stabilizacja mięśni, jakościowe deficyty w planowaniu małej i dużej motoryki, jakościowe deficyty w artykulacji, słabe lub ograniczone komponenty wzorców ruchu takich jak równowaga między zginaczami i prostownikami, rotacja, zakłócenia reakcji równoważnych, stabilizacji);
- w zakresie zaburzeń różnicowania sensorycznego (główne symptomy: jakościowe deficyty w przetwarzaniu informacji wzrokowo-przestrzennych, w pewnych aspektach przetwarzania bodźców słuchowych i różnicowania dotykowego).
Nadmierna wrażliwość na bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe oraz ruch może się przejawiać u dziecka takimi problemami w funkcjonowaniu jak: wycofywanie się w wyniku dotknięcia, unikanie określonych rodzajów ubrań lub jedzenia, niechęć do mycia się, rozpraszanie się lub lęk podczas zwykłych zabaw ruchowych np. na placu zabaw, unikane malowania palcami, zabaw ciastoliną. W przeciwieństwie do dziecka z nadwrażliwością, dziecko ze zbyt słabą reaktywnością może poszukiwać intensywnych wrażeń sensorycznych takich jak: celowe uderzanie ciałem o przedmioty lub intensywne kręcenie się wokół własnej osi. Mając problemy z rejestracją bodźców dotykowych, dzieci te oczekują dostarczania silnych wrażeń lub same ich sobie dostarczają, uderzając siebie, kopiąc, a tym samym raniąc i narażając na wystąpienie uszkodzenia ciała (dysfunkcje systemu dotykowego obejmują podwrażliwość na bodźce dotykowe i trudności w różnicowaniu bodźców dotykowych). Jest to szczególnie niepokojące i trudne do zrozumienia przez najbliższe otoczenie. Dziecko może ignorować ból, czy być nieświadome zmian pozycji ciała. Zachowania niektórych dzieci zmieniają się drastycznie od nadwrażliwości do zbyt słabej reaktywności (podwrażliwości). Zbyt wysoki lub niski poziom aktywności ruchowej skutkuje tym, iż dziecko może być ciągle w ruchu lub przeciwnie - wolno się uaktywniać i szybko się męczyć. U niektórych dzieci poziom aktywności może się zmieniać od jednego ekstremum do drugiego. Następstwem zaburzeń procesów integracji sensorycznej mogą być także u dziecka: trudności z koncentracją, impulsywność, problemy z koordynacją. Problemy mogą dotyczyć także nabywania umiejętności w obszarze dużej lub małej motoryki. Niektóre dzieci będą miały wówczas słabą równowagę, inne natomiast będą miały olbrzymie trudności z nauczeniem się nowej czynności wymagającej sprawnej koordynacji ruchowej (kłopoty w raczkowaniu, chodzeniu, łapaniu piłki, potykanie się o przedmioty, trudności w utrzymywaniu stabilnej pozycji ciała podczas siedzenia, kłopoty z cięciem nożyczkami, słaba umiejętność rysowania, pisania, nawlekania, sznurowania, zapinania guzików itp.). Ważnym następstwem zaburzeń procesów integracji sensorycznej są również: zakłócenia rozwoju mowy i komunikacji, rozwoju ruchowego oraz trudności w nauce (szczególnie w zakresie pisania, czytania, liczenia). Objawy te mogą być widoczne w wieku przedszkolnym razem z innymi objawami dysfunkcji integracji sensorycznej. U niektórych dzieci w wieku szkolnym mogą natomiast występować problemy w nauce mimo dobrych możliwości intelektualnych (ryzyko wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się). Może być obserwowalna u dziecka słaba organizacja zachowania (może być impulsywne lub może łatwo się rozpraszać i okazywać brak planowania przed wykonaniem jakiegoś zadania). Niektóre dzieci mogą mieć problemy z przystosowaniem się do nowej sytuacji. Inne mogą reagować agresywnie (odpychanie od siebie, bicie innych dzieci), wycofywać się lub być sfrustrowane, kiedy poniosą porażkę. Oprócz trudności edukacyjnych, zaburzenia procesów integracji sensorycznej mają niewątpliwy wpływ na kształtowanie sfery emocjonalnej u dzieci. Niektóre z nich ujawniają niskie poczucie własnej wartości, wycofują się z aktywności i relacji lub są odrzucane przez grupę (wolą stać z boku grupy, izolują się lub są izolowane). Dziecko zaczynające być świadome własnych trudności może wiedzieć, że niektóre rzeczy jest mu zdecydowanie trudniej wykonać niż innym rówieśnikom. Postawa takiego dziecka może być odbierana przez otoczenie jako lenistwo, znudzenie, czy brak motywacji. Niektóre dzieci same znajdują sposoby na uniknięcie trudnych i krępujących lub kłopotliwych sytuacji - nie wchodząc w określone interakcje, wycofując się, płacząc, protestując. W takiej sytuacji dziecko może być odbierane jako uparte i sprawiające kłopoty. Nie znając przyczyny takiego zachowania rodzice, opiekunowie i dzieci mogą wzbudzać w sobie poczucie winy lub też obwiniać innych za niepowodzenia wychowawcze. Długo utrzymująca się sytuacja trudna dziecka i brak odpowiednio wcześnie podjętej interwencji terapeutycznej może generować dalsze napięcia zarówno w samym dziecku, ale także w rodzinie, sprzyjać utrzymywaniu się niskiego poczucia własnej wartości oraz narastającemu poczuciu bezsilności. Może to generować daleko idące skutki w funkcjonowaniu relacji rodzinnych, szkolnych, rówieśniczych, oprócz wyakcentowanych już wcześniej trudności w uczeniu się i trudności adaptacyjnych. Zaburzenia integracji sensorycznej zakłócają tak naprawdę wszystkie obszary codziennego funkcjonowania dziecka: jego samoobsługę (jedzenie, mycie się, ubieranie), zabawę, jak również jakość kontaktów społecznych.
W świetle wyników badań ok. 15-45% populacji dzieci ma różne niezdiagnozowane dysfunkcje (w tym deficyty procesów integracji sensorycznej), które utrudniają zdobywanie umiejętności ruchowych, efektywną naukę, a także manifestują się występowaniem problemów emocjonalnych i behawioralnych (tj. problemów w sferze zachowań). Warto podkreślić także, iż obecnie rozpoznaje się występowanie zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci w następujących grupach problemów rozwojowych: z ASD (ze spektrum autyzmu), z ADHD, z niepełnosprawnością intelektualną, z mózgowym porażeniem dziecięcym, w zespołach genetycznych (np. syndrom Downa, zespół łamliwego chromosomu X, zespół Williamsa). Nie oznacza to, iż każde dziecko przejawiające symptomy zaburzeń procesów integracji sensorycznej może być „ diagnozowane” w ten sposób przez otoczenie. Innymi słowy, nie każde dziecko z zaburzeniami procesów integracji sensorycznej jest dzieckiem z autyzmem czy Zespołem Aspergera. Należy bardzo uważać w ferowaniu takich domorosłych rozpoznań bez specjalistycznego potwierdzenia w procesie kilkuetapowej diagnozy w placówce prowadzącej tego typu oddziaływania. Warto jednakże uświadomić sobie, iż każde dziecko ma swoją historię i swój indywidualny profil sensoryczny. Oczywiście należy pamiętać, iż zachowanie dziecka jest często wypadkową wielu złożonych czynników, a zaburzenia integracji sensorycznej mogą stanowić jeden z powodów – nie zawsze wiodący.
